Waarom Russische tanks het moeilijk hebben in Oekraïne

Het vizier op het korrelige scherm zweeft naar rechts en richt zich op het olijfgroene gevaarte dat op de loer ligt in een veld verderop. Met een ‘woosh’ verschijnt een waas op scherm, die oplost als een raket zich in flikkeringen een weg baant naar het doelwit. Zes seconden gaan voorbij.

Boem!

Weer een Russische T-72 gevechtstank onklaar gemaakt, een groot deel van de bemanning waarschijnlijk dood, door een Stugna-P, een relatief eenvoudig antitankwapen van Oekraïense makelij.

Een kleine groep soldaten kan de raket op een statief opstellen en wachten totdat tanks binnen bereik komen. Met behulp van een afstandsbedieningspaneel, dat oogt als een laptop, kan een operator op ‘veilige afstand’ het doelwit met een laser in het vizier nemen totdat de raket inslaat. Met een speciale modus kan de raket na lancering ook zichzelf naar het doel begeleiden.

De Stugna-P blijkt behoorlijk effectief. In drie weken oorlog heeft Rusland minstens 270 tanks in rook op zien gaan, volgens de open source site Oryx, die de verliezen van materieel bijhoudt aan de hand van foto's en video's.

Eerder schatte het Amerikaanse ministerie van Defensie dat Rusland zo'n vijftig gevechtsvoertuigen per dag verliest. Op 8 maart lag de Amerikaanse inschatting van de Russische verliezen op "8 tot 10 procent" van de militaire middelen.

Experts schrijven de haperende Russische aanval niet alleen toe aan zijn commandanten en de kwaliteit van zijn tanks, maar ook aan het hele idee van de tank als frontliniewapen dat terrein kan winnen.

Inmiddels is een debat gaande over de vraag of tanks hard op weg zijn om zich bij strijdwagens en cavalerie te voegen in de militaire geschiedenis.

Goedkope, laagvliegende drones bestoken tanks van bovenaf. Soldaten verschansen zich in buitenwijken om ze in een hinderlaag te lokken. Een nieuwe generatie antitankwapens maakt het vernietigen van een tank verontrustend gemakkelijk, zelfs in handen van een vrijwilliger.

"Een infanterie die vastbesloten is om te vechten, is nu supersterk met een enorm aantal antitankraketten voor eenmalig gebruik", vertelde Edward Luttwak, een militair adviseur voor regeringen over de hele wereld, aan Insider.

Tanks zijn al meer dan 80 jaar heerser over landoorlogen. Het is hun taak om door vijandelijke linies te dringen, zodat de infanterie kan binnenstromen en het nieuw verworven terrein kan behouden.

De ineffectieve aanvallen van Russische tanks in Oekraïne lijken erop de wijzen dat technische vooruitgang van explosieven en geleide raketten de antitankverdediging bevoordeelt, mogelijk tot op het punt waarop tanks aantoonbaar achterhaald zijn.

Een defensieanalist die met Insider sprak, vergeleek de rol van tanks met die van de Zwitserse piekeniers, soldaten uit de Renaissance die, gewapend met lange lansen (pieken) en hellebaarden, de frontlinies van een leger vormden.

Deze voorhoederol, die toen door voetsoldaten en nu door tanks wordt vervuld, verschuift mogelijk naar drones, robotvoertuigen en langeafstandssystemen.

Effectieve verdediging tegen tanks

Schoudervuurwapens veranderen de oorlogsvoering. Met zeer weinig training kunnen troepen en zelfs vrijwilligers tanks verslaan.

Neem bijvoorbeeld de Javelin, een raketwapen dat de gebruiker in staat stelt onmiddellijk te bewegen of dekking te zoeken na het afvuren. Dit wapen heeft een modus om een tank te raken waar het pantser het zwakst is: aan de bovenkant. Sinds het uitbreken van de oorlog traint Oekraïne zijn reservisten, van wie sommigen pas zijn toegetreden, met deze wapens.

Het door Britten en Zweden ontworpen NLAW, ofwel Next-generation Light Anti-tank Weapon, is ook relatief eenvoudig in gebruik. Het weegt ongeveer evenveel als een krat bier. Een operator laat het op zijn schouder balanceren en volgt een doelwit binnen een straal van 800 meter gedurende een paar seconden en vuurt dan. Het geleidesysteem van de raket neemt het vervolgens over.

"Deze NLAW's maken een enorm verschil. Het is een licht antitankwapen, de plastic buis met een raket met holle lading", legt militair strateeg Luttwak uit. "Je richt en schiet. Een vrachtwagen kan 500 stuks op de hoek van de straat in Kiev droppen."

NLAW's zijn ontworpen voor precies het soort oorlog waarin Oekraïne zich bevindt. "NLAW kan vanuit bijna elke positie aanvallen, van hoog in een gebouw tot vanachter een boom of in een greppel", adverteert wapenfabrikant SAAB op zijn website. "Je kunt 45 graden naar beneden vuren en je kunt schieten vanuit een gebouw, vanuit een kelder of vanaf de tweede verdieping van een gebouw buiten het bereik van de meeste tanks."

Zoals de SAAB-brochure al aangeeft zijn tanks het kwetsbaarst in of bij steden. Soldaten en andere vechters kunnen ze om de hoek in een hinderlaag lokken of vanuit een raam vuren en wegglippen. Dit zijn bekende gevaren voor tanks, maar nu veel meer dan waar ze in de Tweede Wereldoorlog of in Vietnam mee te maken hadden gehad.

Een eeuw geleden zagen de Britten tanks als slagschepen voor op het land, gepantserde gevaarten die het meeste terrein kunnen doorkruisen en de vijand kunnen verrassen met een ongeëvenaarde combinatie van snelheid en vuurkracht. Ze werden voor het eerst ingezet tijdens de Eerste Wereldoorlog om de patstelling van de loopgravenoorlog te doorbreken.

Net als slagschepen zijn het brandstofverslinders die een enorme stootkracht hebben. Een moderne Amerikaanse M1A2 gevechtstank weegt meer dan 73 ton en vuurt kogels van 120mm af. Maar zelfs deze tank, met zeer zware bepantsering en stoorzenders voor raketten, is niet veilig in de buurt van een stad.

En de wereld wordt steeds stedelijker. In 2045 zullen er volgens de Wereldbank wereldwijd zes miljard mensen in steden wonen, waardoor de stadscentra en de voorstedelijke gebieden waar legers doorheen moeten vechten, zullen groeien.

Oekraïne benut de contouren van zijn voorsteden om de voordelen van Rusland teniet te doen. De Russische opmars naar Kiev is tot stilstand gekomen in de buitenwijken van de stad, waar vastberaden strijders hun colonnes met voertuigen tegenkwamen. De gevechten gaan al weken van blok naar blok.

In Irpin, in het noordwesten van Kiev, bestookte de Oekraïense artillerie colonnes pantservoertuigen die binnen bereik kwamen, en kleine teams van soldaten. Vrijwilligers zetten hinderlagen op met antitankwapens.

En dan zijn er de drones, die variëren van de grootte van straaljagers tot de palm van de handschoen van een soldaat. Er is technologische race aan de gang rond het uitschakelen van drones. Maar met zoveel merken en modellen, is er niet één manier om ze te verstoren of vernietigen.

De gevechten in Oekraïne hebben aangetoond dat drones grote voordelen bieden. Ze kunnen dicht in de buurt van pantservoertuigen blijven en ze met geleide raketten aanvallen.

"We zien dat het Oekraïense leger drones, de TB2 en kleinere drones, inzet tegen Russische pantservoertuigen", zegt Scharre van CNAS. "Drones kunnen zeer effectief zijn in omstreden luchtruim, deels omdat ze lager kunnen vliegen en deels omdat je geen piloot riskeert."

'Rusland faalt bij gecombineerde aanval'

Russische commandanten hebben slechte beslissingen genomen die het potentieel van hun strijdkrachten hebben verspild. Dat geldt ook voor tanks. Soldaten, onzeker over hun vermogen om door de modder te navigeren, hebben tanks over hoofdwegen gereden. Ze waren sneller dan de infanterie die bescherming kon bieden.

De T-72 tank heeft een bereik van ongeveer 965 kilometer, weegt 40 ton en verbruikt per 1,5 kilometer een liter brandstof. In Oekraïne zijn veel Russische tanks te ver afgedwaald van de vrachtwagens die ze nodig hebben om bij te tanken.

Andere tanks zijn naar verluidt gesaboteerd door hun eigen bemanningen. Ze zijn op de grote weg gebleven en hebben er niet voor gekozen off-road te gaan, zich te verspreiden of hun posities te verbergen. In sommige gevallen hebben ze zich binnen het bereik van de Oekraïense artillerie opgesteld en daarvoor een hoge prijs betaald.

Veel westerse analisten zeggen weinig aanwijzingen te zien dat Rusland in staat is tot een gecombineerde aanval - waarbij bijvoorbeeld luchtmacht en artillerie in tandem samenwerken om de bewegingen van tanks te ondersteunen.

Voorstanders van tanks kunnen dus met recht de povere prestaties van Russische tanks toeschrijven aan erbarmelijke tactieken, wat betekent dat de tankgerichte aanpak van de Verenigde Staten bij oorlogvoering te land waarschijnlijk niet snel zal veranderen.

Tanks hebben lang centraal gestaan in de doctrine van het Amerikaanse leger tegen machtige rivalen, en spelen een centrale rol in de militaire geschiedenis.

Het waren de tanks van het Derde Leger van de Amerikaanse generaal George Patton die hielpen om de omsingelde 101e Airborne te redden in de Slag om de Ardennen in de Tweede Wereldoorlog. En tijdens de Golfoorlog, in 1991, verpletterden Amerikaanse tanks die van Irak. In één gevecht kwam een Amerikaanse groep van negen tanks een veel grotere Iraakse tankmacht tegen en versloeg die in de Slag om 73 Easting in een klassieke tankbotsing.

"Mobiele beschermde vuurkracht zal belangrijk blijven voor het winnen van gevechten", schrijft de gepensioneerde luitenant-generaal H.R. McMaster per e-mail aan Insider. McMaster was commandant van de Eagle tank troep op 73 Easting en zou gaan dienen als nationale veiligheidsadviseur onder president Donald Trump.

"Geen enkel wapen is doorslaggevend in een gevecht van dichtbij", aldus McMaster. "Om een verdedigende vijand in beperkt of stedelijk terrein te verslaan, moeten commandanten infanterie integreren met mobiele beschermde vuurkracht en vuren vanuit artillerie of vliegtuigen. "Vanuit mijn verre perspectief lijkt het Russische leger incompetent te zijn op het gebied van gecombineerde operaties."

Lees meer over de oorlog in Oekraïne:

• Oekraïne zegt Russische troepen rond Kiev te hebben teruggedrongen – Russische gevechtskracht zou inmiddels tot onder de 90% zijn gezakt
• De nauwe kring rond Poetin: dit zijn de 38 Russische oligarchen die zijn getroffen door westerse sancties
• 3 scenario’s voor de uitkomst van de oorlog in Oekraïne en de gevolgen voor financiële markten